การดูแลสุขภาพช่องปากของผู้ป่วยมะเร็ง

10-Aug-2020 อ่าน : 3811 คน

การดูแลสุขภาพช่องปากของผู้ป่วยมะเร็ง

การรักษามะเร็งวิธีหลักไม่ว่าจะเป็นเคมีบำบัดหรือฉายรังสี มีความมุ่งหวังที่จะทำลายเซลล์มะเร็ง แต่ก็หลีกเลี่ยงไม่ได้ที่เซลล์ปกติจะได้รับความเสียหายด้วย เมื่อเซลล์ปกติถูกทำลายอาจเกิดอาการข้างเคียง อาการที่พบบ่อยคือ อาการในช่องปากซึ่งพบได้ทั้งในผู้ป่วยเคมีบำบัด รวมถึงผู้ป่วยที่ฉายรังสีบริเวณใบหน้าและลำคอ อาการที่เกิดขึ้น อาทิ เยื่อบุช่องปากอักเสบ มีอาการบวมแดง มีแผลในช่องปาก ทำให้มีความเจ็บปวด แสบร้อน ปากแห้ง การรับรสและการรับประทานอาหารเปลี่ยนแปลง มีโอกาสติดเชื้อในช่องปากและทั้งระบบของร่างกาย จึงควรต้องเอาใจใส่ดูแลเป็นพิเศษ โดยควรดูแลตั้งแต่ก่อนเกิดปัญหาเพื่อป้องกัน

หัวใจหลักในการดูแลรักษาสุขภาพช่องปากภายหลังการรักษา ได้แก่

พยายามรักษาความสะอาดในช่องปาก
ใช้ฟลูออไรด์สม่ำเสมอ
การค้นพบปัญหาแต่เนิ่นๆ

เทคนิคการแปรงฟัน

ควรใช้แปรงขนนุ่ม และแปรงโดยวิธีโมดิฟายแบส (Modified Bass Technique) วิธีการ คือ วางแปรงรอยต่อระหว่างเหงือกและฟัน โดยปลายขนแปรงชี้ลงไปทางเหงือกหลังจากนั้นขยับแปรงในแนวนอนสั้นๆ ไป ระหว่างการฉายรังสีรักษาไม่ควรใช้ยาสีฟันเนื่องจากอาจทำให้ระคายเคืองได้ (อีกทางเลือกที่สามารถใช้แทนยาสีฟัน) ข้อแนะนำ คือ ควรแปรงด้วยความนุ่มนวลและระมัดระวัง เนื่องจากอาจทำให้เหงือกบริเวณนั้นบาดเจ็บได้ และแปรงสีฟันที่ใช้ควรเป็นแปรงสีฟันขนนุ่ม

น้ำยาบ้วนปากสำหรับผู้ป่วยมะเร็ง

ผู้ป่วยมะเร็งจำเป็นต้องบ้วนปากบ่อยเพื่อรักษาสุขภาพช่องปาก แต่ไม่แนะนำให้ใช้น้ำยาบ้วนปากทั่วไปเพราะอาจทำให้ปวดแสบปวดร้อนได้ น้ำยาบ้วนปากที่แนะนำให้ใช้สำหรับผู้ป่วยมะเร็ง ได้แก่

คลอเฮ็กซิดีน (Chlorhexidine) : เป็นน้ำยาบ้วนปากที่มีประสิทธิภาพสูงสุดแต่มีผลข้างเคียง คือ อาจทำให้การรับรสเปลี่ยน และต้องแปรงฟัน
โซเดียมไบคาร์โบเนต (Sodium Bicarbonate) หรือเบกกิ้งโซดา : โดยผสมโซเดียมไบคาร์บอเนต 1 ช้อนชา ต่อน้ำอุ่น 1 แก้ว

สำหรับ Listerine และ Plark ไม่ควรใช้เพราะอาจทำให้เกิดอาการปวดแสบปวดร้อนได้ กรณีที่มีการผ่าตัดร่วมด้วย การใช้น้ำยาบ้วนปากพวก Sodium Bicarbonate จะช่วยให้อนามัยช่องปากดีขึ้นและหลังจากแผลหายดีแล้วก็สามารถที่จะแปรงบริเวณลิ้นและเนื้อเยื่อช่องปากได้

การดูแลสุขภาพช่องปากกรณีผู้ป่วยไม่มีแผลในช่องปาก

แปรงฟันอย่างถูกวิธี โดยใช้แปรงที่มีขนแปรงอ่อนนุ่ม โดยใช้เทคนิคบาสส์ (Bass technique) คือ วางแปรงบริเวณรอยต่อระหว่างเหงือกและฟัน (ทำมุม 45 องศา) หลังจากนั้นขยับแปรงในแนวนอนสั้นๆ เริ่มที่โคนฟันก่อน และใช้ยาสีฟันผสมฟลูออไรด์
ระหว่างการฉายรังสีไม่ควรใช้ยาสีฟันเนื่องจากอาจทำให้ระคายเคืองได้ ทางเลือกที่สามารถใช้แทนยาสีฟัน คือ โซเดียมไบคาร์บอเนต ควรแปรงด้วยความนุ่มนวลและระมัดระวัง เนื่องจากอาจทำให้เหงือกบริเวณนั้นบาดเจ็บได้
บ้วนปากด้วยน้ำเปล่าหรือน้ำเกลือ หลังแปรงฟัน หลังอาหารทุกมื้อและก่อนนอน ไม่ควรใช้น้ำยาบ้วนปากที่มีแอลกอฮอล์ผสม
ถ้ามีฟันปลอม ควรถอดทำความสะอาดทุกครั้งหลังรับประทานอาหาร และถอดฟันปลอมออกทุก 8 ชั่วโมงต่อวัน

ทาริมฝีปากด้วยวาสลีน

แนะนำการรับประทานอาหารโปรตีนสูง เช่น เนื้อสัตว์ ปลา นม ไข่ อาหารที่อ่อนนุ่ม กลืนสะดวก ไม่เผ็ด

ดื่มน้ำมากกว่า 2 ลิตรต่อวัน

การดูแลสุขภาพช่องปากกรณีผู้ป่วยที่มีแผลในช่องปาก

หากมีปัญหาช่องปากแล้วการดูแลแก้ไขก็อาจแตกต่างกันตามระดับความรุนแรง โดยแบ่งได้เป็นหลายระดับ ดังนี้

เยื่อบุช่องปากเริ่มมีสีแดงบวม เป็นแผล เริ่มมีอาการเจ็บในช่องปากเล็กน้อย
เยื่อบุช่องปากมีสีแดง มีแผลและปวด แต่สามารถรับประทานอาหารธรรมดาหรืออาหารอ่อนได้
เยื่อบุช่องปากมีสีแดงบวมมีแผล และปวดมีแผล รับประทานอาหารเหลวได้
เยื่อบุช่องปากอักเสบรุนแรง ไม่สามารถรับประทานอาหารได้ ต้องให้อาหารทางสายยางหรือทางหลอดเลือดดำแทน
การดูแลกรณีที่ช่องปากอักเสบระดับ 1-2 ผู้ป่วยมีอาการปวดบรรเทาลงแล้ว สามารถรับประทานอาหารได้
ยังใช้การดูแลเหมือนการดูแลช่องปากปกติตามข้างต้น แต่เพิ่มการบ้วนปากด้วยน้ำเกลือทุก 2 ชั่วโมง และ รับประทานอาหารอ่อนหรืออาหารเหลว
อมน้ำแข็ง เพื่อบรรเทาอาการปวดในช่องปากทุก 2 ชั่วโมง นานครั้งละ 5 นาที
การดูแลกรณีที่ช่องปากอักเสบระดับ 3-4 ผู้ป่วยบรรเทาอาการปวด สามารถรับประทานอาหารได้
ใช้ผ้าสะอาดนุ่มชุบน้ำเกลือพันนิ้วมือเช็ดปากแทนการแปรงฟัน ห้ามใช้ไหมขัดฟัน บ้วนปากด้วยน้ำเกลือทุก 1-2 ชั่วโมง และทาริมฝีปากด้วยวาสลีน
อมน้ำแข็ง เพื่อบรรเทาอาการปวดในช่องปากทุก 2 ชั่วโมง
ใช้ 2% Xylocaine viscious อมกลั้วปากและคอก่อนรับประทานอาหารเพื่อลดความปวด และให้ยาต้านเชื้อราและต้านจุลินทรีย์ ตามคำแนะนำของแพทย์

การดูแลฟันปลอม

สำหรับผู้ป่วยมะเร็งที่ใช้ฟันปลอม หลังจากได้รับรังสีในปริมาณหนึ่งจะเกิดการละลายของกระดูก ส่งผลฟันปลอมหลวม ก่อให้เกิดความรำคาญ และเกิดการเสียดสีระหว่างฟันปลอมและเนื้อเยื่อช่องปากทำให้เกิดแผลบาดเจ็บและติดเชื้อได้ และยังทำให้การรับประทานอาหารยากลำบากมากขึ้น

ผลจากการได้รับการรักษามะเร็งต่อฟันปลอม

1. การรักษาด้วยยาเคมีบำบัด

กรณีที่ผู้ป่วยได้รับยาเคมีบำบัดและใส่ฟันปลอมอยู่จะพบว่า อาจเกิดการอักเสบของเนื้อเยื่อช่องปากและเกิดการติดเชื้อได้ จึงมีจำเป็นต้องถอดฟันปลอมไว้จนกว่าอาการในช่องปากจะดีขึ้น

2. การรักษาด้วยรังสี

ผู้ป่วยรังสีรักษาต้องถอดฟันปลอมออกในช่วงระหว่างทำการรักษา และทิ้งไว้อย่างน้อย 3 อาทิตย์ หลังจากฉายรังสีเสร็จ จึงจะเริ่มใส่ฟันปลอมได้อีกครั้ง หากระยะเวลาการรักษาด้วยรังสียาวนานมาก อาจต้องทิ้งฟันปลอมไว้ประมาณ 6-12 เดือน หลังจากฉายรังสีจึงจะเริ่มใส่อีกครั้ง เนื่องจากการฉายรังสีทำให้เหงือกเกิดอาการอักเสบหรือเป็นแผลได้

อย่างไรก็ตาม ฟันปลอมที่ถอดทิ้งไว้ควรทำความสะอาดก่อนแล้วจึงเก็บในกล่อง แช่น้ำสะอาดไว้ กรณีที่ผู้ป่วยไม่มีอาการใดๆ ในช่องปากอาจใส่ฟันปลอมได้ แต่ควรใส่เฉพาะเวลากลางวันเท่านั้น และถอดแช่น้ำไว้เวลากลางคืน ควรทำความสะอาดฟันปลอมด้วยแปรงสีฟันขนอ่อนและสบู่ เพื่อกำจัดคราบสกปรกและล้างด้วยน้ำสะอาด

ใช้ฟูลออไรด์เพื่อป้องกันฟันผุ

ควรใช้ในกรณีที่ผู้ป่วยไม่มีอาการระคายเคืองหรือมีแผลในช่องปาก โดยเฉพาะผุ้ป่วยรังสีรักษาโดยมีข้อแนะนำดังนี้

ใช้น้ำยาบ้วนปากผสมฟูลออไรด์

การใช้ Professional topical fuloride อย่างน้อย 1 ครั้งในระหว่างการรักษาและหลังสิ้นสุดการรักษาควรทำต่อเนื่องประมาณ 2-3 อาทิตย์ต่อ 1 ครั้ง หากผู้ป่วยมีความผิดปกติหรือเจ็บปวดในช่องปากควรปรึกษาทันตแพทย์โดยด่วนเพื่อลดความรุนแรงที่เกิดขึ้น